‘Onderwijs is ingrijpen in het leven van een ander. Verdiep je hierin’

Monique van den Heuvel en Gijs Verbeek zijn initiatiefnemers van het Pedagogisch Pact. Een netwerk, opgericht in 2015, van collega-docenten van Hogeschool Rotterdam met passie voor het docentenvak, en in het bijzonder de pedagogiek. Het pact organiseert bijeenkomsten waarin de pedagogische dimensie van het onderwijs centraal staat. Want, “die dimensie van ons werk heeft naar ons idee te lang op de achterbank gezeten, en wij zijn voornemens dit te gaan veranderen”, menen Monique en Gijs. Hoe doen zij dat?

Wat was eigenlijk jullie drijfveer om docent te worden?

Gijs: ‘Na lang en hardnekkig commentaar te hebben gegeven op het onderwijs dat ik zelf heb genoten, dacht ik in havo 3 of 4: als ik geloofwaardig wil blijven, is het misschien tijd dat ik het zelf ga doen. Na een korte tussenstop op de pabo, studeerde ik af als tweedegraads biologiedocent en direct daarna als onderwijskundige. Hoewel het uit een negatieve beweegreden voortkwam, heb ik het onderwijs altijd prachtig gevonden. Bijdragen aan de ontwikkeling van een ander mens is het mooiste dat je mag doen.’

Monique: ‘Ik wilde graag iets betekenen voor mensen bij wie het niet per se meezit. Jarenlang heb ik Nederlands gegeven aan anderstaligen en aan alleenstaande minderjarige asielzoekers. Ik wilde een goede, open sfeer creëren waarin een fout maken als een leerzaam en grappig moment gezien wordt. Plezier vind ik belangrijk, vooral bij die kinderen. Ik dacht: al lachen ze maar twee uurtjes, dat is dan toch weer twee uur geen ellende voor hen. Pas later kwam ik erachter dat ik intuïtief werkte aan een pedagogische relatie en een positief pedagogisch klimaat.’

Wat is het doel van het Pedagogisch Pact en wat biedt het de docent?

M: ‘Het biedt de docent een moment van bezinning: wat is voor mij belangrijk om goed onderwijs te leveren en hoe handel ik hier concreet naar? Heb ik voldoende oog voor mijn studenten? Hoe doen anderen dat? Wat mij betreft zijn we een beweging, een ontmoetingsplek waar we elkaar vragen kunnen stellen.’

G: ‘Het Pact is dus vooral een ruimte, zowel in fysieke zin tijdens de Pact-bijeenkomsten, als in mentale zin. Een plek waar je met afstand kunt kijken naar je onderwijspraktijk, met een pedagogische bril. Onderwijs is in essentie een ethische praktijk; ieder moment maak je keuzes, hoe klein ook, en je grijpt per definitie in het leven van de ander in. Dat betekent dat je niet kunt volstaan met zomaar iets doen ‘omdat we het nu eenmaal altijd zo deden’. Pedagogiek praktiseren is een never ending task.‘

Wat komt er op een bijeenkomst zoal aan bod?

M: ‘Deelnemers kunnen zelf onderwerpen inbrengen, dus die zijn uiteenlopend van aard. Zo hebben we het gehad over passend onderwijs. Maar ook over het gezag van de docent. En over bijvoorbeeld het ideale profiel van een afgestudeerde van de Lerarenopleiding Gezondheidszorg en Welzijn (LGW). Suggesties voor thema’s zijn van harte welkom.’   

Wat was de aanleiding van de oprichting van het Pact? 

M: ‘Dat komt voort uit een eerdere samenwerking met Gijs en Martijn Galjé, werkzaam bij het NIVOZ (Nederlands Instituut voor Onderwijs- en Opvoedingszaken – red.). We vonden dat het nodig was om meer aandacht te vragen voor de pedagogische dimensie van ons werk. We hebben destijds collega’s van de hogeschool uitgenodigd voor een eerste bijeenkomst van het Pact, met wie ik eerder gesprekken had gevoerd over verbinding, studenten en pedagogiek. Zonder morren heeft deze groep docenten avonden lang samen doorgebracht, in hun eigen tijd, op doordeweekse dagen. Dan is de behoefte aan gezamenlijke reflectie kennelijk groot binnen de hogeschool.’

G: ‘Onderwijs, en pedagogiek in het bijzonder, hebben alles te maken met het verstaan en begrijpen van de wereld zoals zij is. Met als doel nieuwe generaties in deze wereld ‘in te leiden’. Dit doen we niet met oogkleppen op of op de automatische piloot. Wij als docenten vinden daarvan iets, en willen studenten ook handvaten geven om de wereld om hen heen te begrijpen en vorm te geven. Deze ethische oriëntatie, en het ontbreken daarvan, is enerzijds een belangrijke aanleiding voor mij om hiermee bezig te zijn. Anderzijds zijn er maatschappelijk gezien een aantal ontwikkelingen en bewegingen die ons doen weg bewegen van ‘de menselijke maat’; de politiek polariseert in toenemende mate, en vaak zijn het efficiëntie, opbrengsten en allerhande instrumentele waarden die bepalen hoe we ons tot elkaar verhouden. Paul Verhaeghe beschrijft dit treffend in zijn boek Identiteit. Deze invloeden sijpelen uiteraard ook door in onze onderwijsinstituten. De hogeschool, en de lerarenopleidingen in het bijzonder, kan hierin niet passief blijven. Zij zou hier een kritische positie moeten innemen en haar verantwoordelijkheid moeten pakken. De urgentie ligt dus enerzijds in het bieden van weerstand aan ongewenste ontwikkelingen, en anderzijds in het terugbrengen en waarderen van een meer menselijke maat in het onderwijs.’

Hoe pedagogisch is Hogeschool Rotterdam?

M: ‘Er wordt wat mij betreft nog te weinig aandacht besteed aan de impact van de docent op het leren van de student. Wie wil jij zijn als docent, waarom doe je wat je doet? Dus behalve antwoord op de vragen ‘wat?’ en ‘hoe?’, ook antwoord op de vragen ‘waarom/waartoe?’ en ‘wie?’. Daarnaast zie ik pedagogiek niet alleen als opvoeden, maar zie ook als ‘fascinatie voor de groei van de ander’, zoals Max van Manen pedagogiek beschrijft. Die fascinatie mis ik nog wel eens in het onderwijs op Hogeschool Rotterdam.’

G: ‘Zelf werk ik inmiddels ruim een jaar op de LERO, Instituut voor Lerarenopleiding. Wat mij vanaf het begin af aan opviel was de bijna instrumentele opvatting van onderwijs: er ligt meer nadruk op het ‘hoe’ in plaats van het ‘wat’, ‘waartoe’ en ‘waarom’. Zoals aangegeven, onderwijs betekent bovenal: ingrijpen in het leven van anderen en het continu en doorlopend maken van keuzes; in wezen een ethische praxis. Dat gaat uit van het regelmatig reflecteren op de oriëntaties die je op dat niveau hebt. Ik zie dat dit gesprek op sommige momenten en door sommige mensen voorzichtig wordt gevoerd, maar dat zou een meer centrale plek mogen krijgen binnen het onderwijs van de hogeschool.’ 

M: ‘Vakkennis staat niet ter discussie, dat moet er altijd zijn. In mijn wereld zou het pedagogische aspect van de docent ook niet ter discussie moeten staan. Als docent ben je pedagoog, en van daaruit geef je de kennis door.’ (Lees ook de reactie van Ellen Klatter op dit artikel: ‘Pedagogiek leeft bij docenten, maar op individueel niveau’ -red.)

En hoe breng jij dit tot uiting in jouw onderwijs?

G: ‘Voor mij is het terug te brengen tot: aandacht en vrijheid. Aandacht voor de ander, jezelf en de context waarbinnen jullie je tot elkaar verhouden. En ik laat studenten kennismaken met een zekere symbolische orde: ‘zo geven we onderwijs en dit vinden we daarin belangrijk’, maar ik benadruk altijd de vrijheid om het anders te doen.’

M: ‘Ik wil inspireren, als rolmodel laten zien dat ik ook fouten maak, deze benoemen en daarop reflecteren. Laten zien dat reflectie belangrijk is, de bewustwording van waarom je de dingen doet zoals je doet en je afvragen: kan dit ook anders? Het grootste compliment dat ik ooit kreeg is: ‘Later wil ik zijn zoals jij, zo echt en zo inspirerend. Jij laat zien dat jij ook nog steeds aan het leren bent.’

Wat is jullie droom en vervolg van het Pact?

M: ‘Graag zou ik zien dat er nog meer docenten zich bewust worden van de impact van hun rol. En dat wij allemaal willen blijven leren, hier bij Hogeschool Rotterdam, om te laten zien dat dat logisch is, ook voor ons. Permanente professionalisering to the max. Een eerste stap is bijvoorbeeld om je te abonneren op de blog en wie weet zien we elkaar op de volgende bijeenkomst?’

G: ‘Amen!’

Het Pedagogisch Pact is een samenwerkingsverband van Hogeschool Rotterdam en het NIVOZ.
Monique van den Heuvel is werkzaam bij de Lerarenopleiding Gezondheidszorg en Welzijn (Instituut voor Gezondheidszorg) en Kenniscentrum Talentontwikkeling. Het Pedagogisch Pact is een project van het Lectoraat Versterking Beroepsonderwijs (van dr. Ellen Klatter). Gijs Verbeek is kerndocent bij het Instituut voor Lerarenopleidingen.

Blog: https://pedagogischpact.wordpress.com/
Vragen en suggesties: Monique van den Heuvel, heuve@hr.nl

Gijs en Monique verwijzen naar de volgende literatuur:

• Max van Manen (2014) Weten wat te doen wanneer je niet weet wat te doen. Pedagogische sensitiviteit in de omgang met kinderen. Driebergen: De Horst.
• Paul Verhaeghe (2012) Identiteit. Amsterdam: De Bezige Bij.